Wat zoekt een Friese boerendochter in een stad als Antwerpen?

Het verhaal van Mina Hoekstra, dienstmeid, naaister, maar vooral een overlever met een groot hart voor twee speciale straatkinderen. De feiten zijn gebaseerd op de klassieke bronnen zoals de akten van de burgerlijke stand en de bevolkingsregisters. In het verhaal zijn ook anekdotes verwerkt die in de familie generaties lang zijn blijven hangen en waarvan het authenticiteitsgehalte niet altijd meer te achterhalen valt. Het maakt het verhaal wel ‘echter'. Een familiegeheim

Maria Broeren werd geboren in Bergen op Zoom op 7 september 1867 in een gezin met 7 kinderen. Ze werkte als inwonende dienstmeid bij onder meer de voorname onderwijzersfamilie Brogtrop in Breda. In juni 1890 werd ze plots zwanger van een Fries, de 22-jarige Lieuwe Hoekstra. Hoe en waar die twee met elkaar in contact gekomen zijn, weten alleen zijzelf en bleef een goed bewaard geheim. Maria trouwde Lieuwe in november in Sneek, Friesland, bleef daar wonen en beviel in maart 1891 van hun eerste zoontje, dat spijtig genoeg doodgeboren werd. Het gezin kreeg 9 kinderen waarvan 4 doodgeboren. Eén van de overlevende kinderen was Wilhelmina, maar iedereen noemde haar Mina.

Figuur 1: Het gezin Lieuwe Hoekstra en Maria Broeren en het gezin van dochter Wilhelmina ‘Mina’, getrouwd met Jos Sweers, Mina's stiefkinderen Frans en Louisa en haar dochter Maria Hendrika (Miette).

De rampen volgden elkaar op

Het gezin had een boerderijtje met melkkoeien in Lutkewierum, Zuid-Friesland. Op 9 maart 1899 sloeg het noodlot echter toe. De boerderij brandde helemaal af. Een zus van Mina sprong uit het raam en was voor haar leven kreupel. In de kranten van toen[1]: “Gisterenavond omstreeks 10½ uur ontstond er brand bij den koemelker Lieuwe Hoekstra onder Lutkewierum waarbij 7 koeien en een paard, benevens 8 kippen in de vlammen omkwamen; van den inboedel is zoo goed als niets gered. Omtrent het ontstaan van den brand wordt vermoed, dat hij in een schoorsteen op zolder is begonnen, alwaar eene groote partij hooi was geborgen.” Vader Lieuwe kreeg wat later een longontsteking. De huisarts die hem verzorgde zei: "dat de natuur en het weer in het noorden van het land zeer slecht was en dat het in het zuiden van het land, met de vele bossen, veel beter is”. De Friese huisarts had in Oosterhout, Noord-Brabant een vriend en collega huisarts. Die regelde de verhuis van de familie naar Oosterhout en heeft voor een woning gezorgd. Maar het hielp niet, Lieuwe overleed in oktober 1902, 34 jaar oud. De geboorte van zijn jongste dochter heeft hij niet meer mogen meemaken. In februari was ook al hun 2-jarige dochter Reintje overleden. Maria Broeren stond er toen met haar 4 jonge dochters Mina, Suska, Coba en Lea alleen voor. Ze hertrouwde in 1910 en overleed niet zo heel veel later. Ze was 52 jaar oud. Haar dochters zullen echter zorgen voor een uitgebreid nageslacht. Mina Hoekstra

Mina werd geboren in Sneek op 3 juli 1892. Ze kreeg tuberculose maar genas ervan na een lang verblijf in het sanatorium van Nijmegen. Wanneer ze 21 jaar was, in 1913, trok ze naar Antwerpen en werkte er als inwonende dienstmeid. Ze had er een vriend die soldaat was. Toen op 28 juli 1914 Wereldoorlog 1 uitbarstte, werd hij opgeroepen om het land te verdedigen. Mina vluchtte naar haar thuisland Nederland en werkte als dienstmeid in Amsterdam, Den Haag en Tilburg. Haar vriend overleefde de oorlog niet. In 1923 vond ze opnieuw werk in België, meer precies in de Koning Albertlei 14 (vandaag 22) te Edegem bij het welgestelde gezin Coppens-De Give[2]. De familie vertelde hierover: “Oma werkte er bij een welstellend man die als enige in het dorp een telefoon had. Als oma de telefoon aannam deed ze een ander schortje aan.” De operazangeres en de neef van de burgemeester

Het echtpaar Coppens-De Give was geen gewoon gezin. Hubertina De Give was de dochter van Valentina Le Delier, ook Ledelier, één van de bekendste operazangeressen van haar tijd. Ze was de uitverkoren altstem van Peter Benoit, de begenadigde en beroemde componist.

Valentina was geboren op de Meir 19 waar haar ouders Café de l’Empereur uitbaatten. Een drukbezocht en beroemd café. Naar Valentina is in Edegem een straat genoemd, niet onverwacht de Valentina Le Delierstraat. Achter de hoek zal, exact 40 jaar later, Mina’s dochter met haar gezin gaan wonen. Ook al wist toen niemand dat Mina in Edegem had gewerkt.

Raymond Coppens is mogelijk nog van bekendere afkomst. Zijn moeder is Anna Van Ryswyck, de zus van Jan Van Ryswyck, de populaire burgemeester van Antwerpen. Mina Hoekstra heeft dus de telefoon opgenomen van ongetwijfeld vele prominente Antwerpse figuren; het is haar alleszins niet naar haar hoofd gestegen. Benieuwd overigens wat die van haar Nederlandse tongval vonden ;-).

Figuur 2: Het huis van het gezin Coppens-De Give, Koning Albertlei 22, staat er vandaag nog.

Nadien werkte en woonde Mina nog als dienstmeid bij havenbons[3] Camiel Petersen; in de Arthur Goemaerelei 97, een mooie woning die nu nog bestaat[4]. Maar ze had een eigen stekje op het oog in de Maasstraat 20 en ze verhuisde op 10 september 1924. Haar officiële verblijfspapieren waren intussen ook allemaal ok. En ze leerde Franske en Louise kennen.

Franske en Louise, koppelaarsters

Volgens de familieoverlevering "zag Mina in de straat waar zij werkte altijd een paar kinderen ronddolen, een jongetje, Franske, 12 jaar en een meisje, Louise, 6 jaar. Dat waren heel lieve kinderen, hun moeder was al overleden en vader werkte de hele dag. Daarom waren de kinderen vaak op straat. Mina hield van de kinderen en is toen met de vader, Jos Sweers, getrouwd."

Jos Sweers was een diamantbewerker en in 1919 weduwnaar geworden. Hij kon met zijn kinderen blijven wonen in het huis van zijn schoonouders aan de Morgensteeg (nu Morgenstraat) in de universiteitswijk. Jos maakte deel uit van een gezin met 10 onwettige kinderen, vaders onbekend, moeder was Wiske Sweers, een plantrekster. Mina Hoekstra merkte volgens de overlevering de kinderen op en trouwde met de vader op 25 oktober 1924. Jos Sweers trok met zijn 2 kinderen bij haar in, in het huis aan de Maasstraat.

Ze stopte als dienstmeid en werd naaister. Ze kregen nog samen dochter Maria Hendrika en verhuisden in 1929 naar de Guldensporenstraat 20, waar ze hun hele leven bleven wonen. En dat was nog lang, Jos Sweers stierf in 1971, 82 jaar en Mina 16 jaar later in 1987, 94 jaar jong.

Als kleinzoon herinner ik me nog een huis met een binnenkoer van twee vierkante meter met een buiten-WC van het type gat-in-een-plank en een grote kolenkelder met een hele smalle trap. En tante Louisa en nonkel Frank; we mochten geen Franske zeggen. En een trotse, sterke half-Friese oma en een opa die op de zolder vinken kweekte en ging verkopen op de Vogelenmarkt, toen nog met echte vogels.

Peter Crombecq

Met dank aan neef Leo Lodewijk en kleindochter Katia Crombecq van Mina die de anekdotes verzameld hebben. Erik Laforce stoffeerde het Edegems intermezzo, waarvoor veel dank.

Disclaimer: het verhaal werd gereconstrueerd op basis van een aantal bronnen. Ik ben me ervan bewust dat nieuwe informatie uit andere bronnen het verhaal kunnen aanvullen, nuanceren of aanleiding kunnen geven tot andere inzichten.

[1] Delpher, te raadplegen via https://www.delpher.nl/, zoekwoorden: Lutkewierum, Hoekstra en brand [2] Erik Laforce, “Geschiedenis van de Koning Albertlei”, (Edegem: eigen uitgave, v0.6) [3] BelgicaPress, Le Matin, diverse artikelen in 1925-1926. [4] Vlaanderen, Onroerend erfgoed, https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/6458